Wbudowana w kamienny kopiec tablica poświęcona Mikołajowi Zyblikiewiczowi
Choć aż od półwiecza jestem stałym bywalcem Szczawnicy, pięknego polskiego uzdrowiska w Pieninach, często coś mnie tam zaskakuje. Od niedawna miejscem moich stałych spacerów jest Park Dolny, który dzięki rewitalizacyjnemu* programowi Unii Europejskiej stał się o wiele milszy niż wtedy, gdy była to zaniedbana połać ziemi w centrum miasta. Dziś można podziwiać na niej liczne klomby z przeróżnymi roślinami ozdobnymi, staw z egzotycznymi rybkami, altany, fontannę etc. Starymi elementami parku są potężne drzewa (wśród nich dziewięciopienna lipa!) oraz wbudowana w kamienny kopiec tablica z 1890 roku – owa dla mnie niespodzianka :
MARSZAŁKOWI
MIKOŁAJOWI
Dr ZYBLIKIEWICZOWI
GOŚCIE SZCZAWNICY POLACY I RUSINI
1887 i 1889 R
DZIELNEMU CZYNEM MYŚLI PODNIOSŁEJ,
WOLI MOCNEJ, SERCA WIELKIEGO MĘŻOWI;
CO ZASŁUGĄ DO NAJWYŻSZEGO W KRAJU
WZNIÓSŁ SIĘ DOSTOJEŃSTWA – SZCZAWNICY
PERŁĘ DAŁ ON WSPANIAŁĄ, DROGĘ W PIENINY
Z DUNAJCEM U STÓP W SKAŁKACH WYKUTĄ.
MDCCCXC
Wstyd się przyznać, ale dotychczas w mojej świadomości tkwiły jako najbardziej zasłużone w zagospodarowaniu unikalnego w skali światowej regionu pienińskiego takie osobistości, jak dr Józef Szalay, dr Józef Dietl i Adam hr. Stadnicki oraz instytucjonalnie Akademia Umiejętności**. Kim zatem był ów upamiętniony w szczawnickim Parku Dolnym dzielny mąż ?
Mikołaj Zyblikiewicz urodził się 28 listopada 1823 r. w Starym Mieście*** k/Sambora w rodzinie unickiej (wyznania greckokatolickiego); ojciec Szymon był kuśnierzem. Kształcił się Mikołaj we Lwowie (gimnazjum i studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego – ukończone w 1846 r.) i następnie w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uzyskał tytuł doktora praw (5 X 1851 r.).
W 1855 r. dr Zyblikiewicz nabył uprawnienia adwokackie i rok później został radcą prawnym miasta Krakowa (wówczas zwanym syndykiem). Wtedy też ujawnił swój odważny patriotyzm poprzez zaangażowanie w przywrócenie języka polskiego do szkół i urzędów. Od roku 1861 był posłem do Sejmu Krajowego, a od 1866 r. członkiem krakowskiej Rady Miejskiej. W latach 1874–1881, już jako prezydent miasta Krakowa, kontynuował zapoczątkowane przez swojego poprzednika – dr Józefa Dietla - działania, a także inicjował nowe inwestycje (Muzeum Narodowe w Sukiennicach, Krypta Zasłużonych na Skałce, kompleks budynków dla straży pożarnej etc). 24 kwietnia 1880 r., ”w dowód uznania wysokich zasług dla miasta Krakowa”, prezydenta Zyblikiewicza uhonorowano kosztowną karabelę, a 1 lutego 1881 r. Rada Miasta Krakowa jednogłośnie przyznała mu honorowe obywatelstwo miasta.
W roku 1881 został dr Mikołaj Zyblikiewicz Marszałkiem Sejmu Krajowego. Pełniąc tę zaszytą funkcję zadbał o dokończenie rozpoczętej przez dr Józefa Szalaya w 1870, a przerwanej w 1875 r., budowy drogi przez Pieniny wzdłuż przełomu Dunajca ze Szczawnicy do Czerwonego Klasztoru w Słowacji. Tę wspaniałą i trudną inwestycję zrealizowała z wyłącznie polskich środków Akademia Umiejętności.
Ów słynny trakt spacerowy długości 9 km, zwany Drogą Pienińską, jest jedną z głównych atrakcji widokowych Pienińskiego Parku Narodowego. W pewnym miejscu tej drogi wykutej w skałach jest mała jaskinia nazwana Grotą Zyblikiewicza.
Szczawnica. Dziewięciopienna lipa
Po oddaniu laski marszałkowskiej w listopadzie 1886 r., wrócił dr Zyblikiewicz do Krakowa, gdzie 16 maja 1887 r. zmarł wskutek zapalenia płuc. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w obrządku greckokatolickim i rzymskokatolickim. Miasto Kraków ufundowało nagrobek, równocześnie przyjmując - 2 czerwca 1887 r. - wniosek Rady Miasta o wystawienie przed magistratem popiersia swego wyjątkowo zasłużonego prezydenta oraz o nazwanie jego imieniem jednej z ulic w centrum Krakowa. W 1885 r. jego imię nadano kanałowi łączącemu Dunajec z Wisłą w powiecie dąbrowskim województwa małopolskiego. Do 1991 r. jeden z bulwarów wiślanych Krakowa nazywał się Bulwarem Zyblikiewicza.
Także Lwów miał ulicę im. Mikołaja Zyblikiewicza (od 1886 r.!), ale po znalezieniu się miasta w USRR „wmontowano” ją w ulicę Iwana Franko i w ten sposób wymazano z „szlachetnej” pamięci „polskiego pana”.
Bardzo cieszy mnie, polskiego i ukraińskiego patriotę, że w ukochanych przeze mnie i Pana Marszałka Pieninach, nie tylko pozostała upamiętniająca Go tablica, ale i powstało godne tego Wielkiego Polaka z Sambora jej piękne otoczenie. Zgoła odmienne od ponurego dziś wizerunku Jego rodzinnych okolic.
______________________________
*) Rewitalizacja - dosłownie: przywrócenie do życia, ożywienie (łac. re+vita); zespół działań, których celem jest ożywienie zdegradowanych obszarów miast.
**) Akademia Umiejętności – polska instytucja naukowa utworzona w Krakowie w 1872 r., uroczyście otwarta dokonano w 1873 r. w obecności cesarza Franciszka Józefa I. Powstała z Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, działającego od 1815 r. W 1893 r. przekazano na jej własność zbiór Biblioteki Polskiej w Paryżu. Pierwsze posiedzenie odbyło się 18.02.1873 roku. Początkowo składała się z 3 wydziałów – filologicznego, historyczno-filozoficznego oraz matematyczno-przyrodniczego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. została przekształcona w Polską Akademię Umiejętności. Po II wojnie światowej niezależna od państwa instytucja naukowa była władzom komunistycznym wysoce niewygodna, w związku z czym w 1948 r. ogłosiły one zamiar powołania Polskiej Akademii Nauk, a wobec PAU zastosowano restrykcje: finansowe, cenzuralne, ograniczono jej kontakty z zagranicą, zablokowano wydawnictwa. Placówki badawcze, wydawnictwa, zbiory, pamiątki i majątek przekazano PAN. Reaktywowanie PAU umożliwiła dopiero zmiana ustroju w 1989 r. Odtworzyła ją grupa członków na podstawie dawnego statutu, z zachowaniem ciągłości organizacyjnej i odwołując się do tradycyjnych form działania..
***) Stare Miasto – dzisiaj Stary Sambor, miasto nad Dniestrem w obwodzie lwowskim; pierwsze o nim wzmianki pochodzą z XIV wieku.
Adam JERSCHINA
adam.jerschina@onet.pl
